Beatriz de Castro I
Contexto histórico
A súa primeira infancia transcorreu durante o reinado de Henrique III (1379-1406), quen morreu cando o seu herdeiro, o príncipe Xoán, apenas contaba con dous anos de idade.
Durante a minoría de idade do monarca actuaron como rexentes, a petición do seu pai, a súa mai Catalina de Lancáster e o seu tío, o infante don Fernando, coñecido como Fernando de Antequera pola campaña militar que realizou contra esta poboación, aínda que non foi a única que levou a cabo en Andalucía. Ademais, don Fernando converteuse en rei de Aragón tras a morte do monarca deste territorio sen descendentes. Desde Aragón, o seus fillos, Xoán e Henrique, coñecidos como os Infantes de Aragón, participaron de forma moi activa na política castelá sendo apoiados por algúns nobres casteláns nunha dinámica de triunfos e derrotas que provocaron unha profunda inestabilidade no reino.
Tras acadar a minoría de idade en 1419, Xoán II prolongou o seu reinado até 1454, ano do seu falecemento.
Semblanza biográfica
Filla do conde don Pedro [Enríquez] e de dona Isabel de Castro, e irmá, polo tanto, de don Fadrique, de quen, tras a súa morte, se converteu en herdeira. Xoán II, polo aliñamento de don Fadrique a favor dos Infantes de Aragón, ordenara o secuestro inmediato de todo o seu patrimonio en 1430; un patrimonio que dona Beatriz estivo firmemente decidida a recuperar desde o primeiro momento para restaurar o poder e influencia da Casa de Lemos.
Cando apenas contaba con oito anos de idade, ante as presións do seu irmán e doutros parentes, foi obrigada a ingresar nun mosteiro de clarisas, onde permaneceu algúns anos, até que un día “se desnudó los ávitos a la vista de la Abadesa y monjas, y se salió del monasterio”. Algúns anos despois, en 1427, o papa Martín V ratificou a súa saída do ámbito eclesiástico.
Xa antes de falecer don Fadrique, este concedera á súa irmá algunhas propiedades como a vila de Monforte, a de Castro Caldelas ou a de Cedeira, xunto a varias fortalezas, “para que tengades con que casar”. Porén, foi tras o decreto real de secuestrar os bens do Duque de Arjona, cando dona Beatriz tivo que emprender una intensa actividade de reclamacións para tratar de restaurar na súa integridade o patrimonio que estaba en mans do seu irmán e dos antecesores.
Mentres todo isto ocorría, nos inicio da década dos 30 do século XV, dona Beatriz contraeu matrimonio con don Pedro Álvarez Osorio. Porén, polo parentesco que os unía, o matrimonio quedou anulado até a concesión das dispensas pontificias oportunas. Unha vez conseguidas, casaron no mosteiro de Carracedo en setembro de 1434.
Don Pedro Álvarez Osorio, aínda que posuía numerosos territorios, era un nobre máis ben pobre que trataba de enriquecer a súa facenda. A raíz do seu casamento, o seu obxectivo será contribuír con forza á tarefa de recuperar o patrimonio de don Fadrique que quedara confiscado e dispersado. De feito, en dez anos practicamente conseguiron ambos cónxuxes restaurar o señorío de Lemos, máis alá de vilas que xa estaban baixo o seu control como Monforte e Castro Caldelas. Porén, dona Beatriz non conseguiu de Xoán II nin a rehabilitación do seu irmán, nin a sucesión nos títulos e privilexios dos que gozaba no momento da súa prisión, nin o Condado de Trastámara, que lle foi concedido a un homónimo do seu marido, outro Pedro Álvarez Osorio, personaxe que destacara na defensa de Xoán II e don Álvaro de Luna, fronte á coalición pro-aragonesa.
Segundo algúns autores, dona Beatriz, que morreu arredor de 1455, foi enterrada na conventual de San Francisco de Villafranca, onde tamén deberon ser sepultados os seus fillos, dona María e don Alonso, e o seu marido, don Pedro Álvarez Osorio.
Para saber máis...
García–Fernández, Miguel, “Mujeres luchando por sí mismas. Tres ejemplos de la toma de conciencia femenina en la Galicia bajomedieval”, Historia I+D: revista de estudos históricos, 1 (2012), páxs. 33-70.
García Oro, José, La nobleza gallega en la Baja Edad Media. Las casas nobles y sus relaciones estamentales, Santiago de Compostela, Bibliófilos Gallegos, 1981 (Biblioteca de Galicia, 20).
García Tato, Isidro, Doña Beatriz de Castro, señora de Villafranca, Ponferrada y Monforte de Lemos, Ponferrada, Fundación Pedro Álvarez Osorio, 2008.
Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo, Los señores de Galicia. Tenentes y condes de Lemos en la Edad Media, A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza, 2000, 2 vols (Galicia Histórica).
Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo, Pedro Álvarez Osorio. Un noble berciano del siglo XV, Ponferrada, Fundación Pedro Álvarez Osorio, 2008.
Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo, “Repertorio biográfico. Genealogía y prosopografía de mujeres con poder en la Galicia medieval (siglos XIII-XV)”, en Eduardo Pardo de Guevara y Valdés (ed.), Mujeres con poder en la Galicia medieval (siglos XIII-XV): estudios, biografías y documentos, Santiago de Compostela, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento, CSIC, 2017, páxs. 352-357 (Anejos de Cuadernos de Estudios Gallegos, 44).
Pérez-Bustamante, Rogelio e Calderón Ortega, José Manuel, Enrique IV, 1454-1474, Palencia, La Olmeda; Diputación Provincial de Palencia, 1998.
Porras Arboledas, Pedro A., Juan II, 1406-1454, Palencia, La Olmeda; Diputación Provincial de Palencia, 1995.
Enderezo electrónico
Enderezo postal
Rúa San Roque, 2
15704, Santiago de Compostela (A Coruña)
Séguenos